B12 Дәрумені –
САУ ДЕНЕ ЖӘНЕ КҮШТІ ЖҮЙКЕ ЖҮЙЕСІ ҮШІН
B12 дәрумені (цианокобаламин) жүйке жүйесі үшін және денеңіздің әрбір жасушасында ДНҚ және РНҚ жасау үшін өмірлік маңыздылыққа ие, сондай-ақ жасушаларға ақуыз, майлар мен көмірсуларды қажетті көлемде сіңіруге көмектеседі. Және B12 дәрумені көңіл-күйден бастап ас қорытуға дейін ағзаға көптеген процестерді оңтайландыру үшін қажет болғанына қарамастан - адамдар кейде оның тапшылығының белгілері мен симптомдары туралы аз түсініктері болмайды. Бұл дәруменді қайдан алуға болатынын және шекті жетіспеушілік туралы айтылған кезде қауіп тобында кім болатынан түсіндіреміз.
B12 ДӘРУМЕНІ НЕНІ БІЛДІРЕДІ?
Медицинада, сондай-ақ кобаламин деп аталатын В12 дәрумені ағза сырттан сіңіруі тиіс өмірлік маңызды зат болып табылады, өйткені барлық басқа дәрумендер сияқты, ол оны өз бетінше бөліне алмайды. Қатаң түсінікте, B12 дәрумені – бұл бірнеше қосылыстар, кобаламиндер үшін ұжымдық термин. (Сондай-ақ B12 дәруменінің түрлерін қар.). Кобаламиндер өз атауын алды, себебі олардың барлығының молекулада,ы сол бірдей күйдегі бір атом кобальты бар.
B12 дәруменінен басқа, В дәруменінің тобына жататын тағы жеті дәрумен бар. B12 дәрумені ерекше болып табылады, себебі ағзада синтезделмейді, ағзаға тек В12 жоғары құрамы бар тағаммен, атап айтқанда жануар тектес өнімдермен ғана түседі. В12 жетіспеушілігі егер оны уақытында таппаса және алдын алмаса, барлық ағзаның жұмысына теріс әсер етеді. Жануарларда да, адамдарда да В12 дәрумені шоғырланады және бауырда жиналады. Ұлғайып келе жатқан тапшылық кезінде В12 қоры айлар мен жылдарға жетпеуі мүмкін, сондықтан оны уақтылы толықтыру қажет.
Тамақтанумен байланысты B12 дәруменінің тапшылығының себептері дәруменнің табиғатына және оны ағзаның сіңіруімен негізделеді:
В12 дәруменін тек табиғи жолмен ғана тамақпен бірге қабылдауға болады, және ол жануар тектес өнімдерде ғана - балықта, етте, сүт өнімдерінде немесе жұмыртқаларда ғана елеулі мөлшерде болады. В12 дәрумені ағзамен сіңірілуі үшін В12 дәруменін асқазаннан ішекте сіңу орнына қауіпсіз тасымалдайтын ішкі фактор деп аталатын тасымалдаушы ақуыз қажет. Егер ақуыз мөлшері ауру немесе жас салдарынан азаятын болса, B12 дәруменінің ағзамен жеткілікті дәрежеде сіңірілуі мүмкін емес.
B12 дәруменіне қажеттілік өмір бойы өзгеруі мүмкін; мысалы, ол егде адамдарда, кейбір аурулар кезінде, дәрілік заттарды ұзақ қолданған кезде (мысалы, омепразол немесе пантопразол сияқты протонды сорғының ингибиторларды), метформин қабылдайтын диабетиктерде, жүктілік немесе емшекпен емізу кезінде артады.
Осы себеп бойынша, дұрыс тамақтануға қарамастан, B12 дәруменінің тапшылығы әртүрлі себептермен туындауы мүмкін. Мысалы, асқазан-ішек жолында қабылдаудың бұзылуы болған жағдайда, B12 дәруменінің тапшылығының тәуелкелін тұтыну өнімдеріндегі B12 дәруменінің құрамы негізінде ғана болжау мүмкін емес. Сондай-ақ, ет және балық өнімдерін жеткілікті мөлшерде тұтынатын адамдар да оның жетіспеушілігінен зардап шегуі мүмкін. Алайда, егде адамдар, диабетиктер, асқазан-ішек аурулары бар адамдар, жүкті әйелдер, емізетін аналар немесе тіпті вегетарианттар мен вегандар әсіресе қауіп-қатерге бейім болып келеді.
Аурудың бастапқы симптомдары физикалық және психикалық әлсіздік, шаршау, бас ауруы, бас айналуы, құлақтағы шу, күндізгі ұйқышылдық және түнгі ұйқысыздық, тахикардия болып табылады, кейіннен іш өту және анорексия түрінде диспепсиялық құбылыстар қосылады.
Ағза зат алмасудың көптеген маңызды процестерін жүзеге асыру үшін B12 дәруменіне мұқтаж. В12 дәрумені ағзаның көптеген маңызды гормональды және метаболикалық функциялары үшін қажет. В12 жеткілікті деңгейі қалыпты қантүзілімі және жүйке жүйесінің функционалдылығы үшін өте маңызды. Бұл дәрумен біздің ағзамыздағы көптеген қосылыстардың синтезіне ықпал етеді. Сондықтан, ол күн сайын дененің 100-ден астам функциялары үшін қажет. Бұл жүйке жүйесінің қалыпты жұмыс істеуіне, жеке жасушалардың қантүзіліміне және энергия бөлуіне ықпал етеді:
Жасушалардың регенерациясы
Жүйке жүйесі
Липидті және ақуызбен алмасу
Бұл ретте, B12 дәрумені гомоцистеинді ремоделдеуде шешуші рөл атқарады: бұл аминқышқылы ағзадағы кейбір метаболикалық процестерде табиғи түрде пайда болады. Фолий қышқылымен үйлесімде B12 дәрумені гомоцистеинді ағзаға одан әрі тапсырма үшін қол жетімді басқа амин қышқылымен байланысты метионинге айналдырады.
АҒЗАДА B12 ДӘРУМЕНІНІҢ СІҢІРІЛУ ПРОЦЕСІ ҚАЛАЙ ЖҮРЕДІ?
В12 дәрумені ағзаға екі тәсілмен сіңеді:
Сіңірудің белсенді тәсілі: Асқазан ішкі фактор деп аталатын нәрсені бөледі. Бұл B12 дәруменімен байланысатын және оны асқазаннан жіңішке ішекте сіңу орнына тасымалдайтын тасымалдаушы ақуыз. Белсенді тәсілмен тамақтану үшін максимум 1,5 B12 микрограммасы жұтылуы мүмкін.
Сіңірудің пассивті тәсілі: Бұл жағдайда В12 дәруменінің сіңірілуі ішкі факторға байланысты емес. Өйткені ағза B12 дәруменін тіпті егер тасымалдаушы ақуызының ішкі факторы аз мөлшерде бөлінетін болса немесе тіпті жоқ болса да сіңірілуі мүмкін. Пассивті жолмен тиімді сіңірілу үшін В12 дәруменінің көп мөлшері қажет болады. Егер ас қорыту жолында B12 көп мөлшері болса (дәлірек айтқанда, жіңішке ішекте), ағза ішкі және сыртқы (құрамы) арасындағы тепе-теңдікті автоматты түрде қамтамасыз етеді. Дәрумен ішектің қабырғасы арқылы қандай да бір энергияны тұтынусыз, диффузия деп аталатынмен өтеді. Бұл құбылыс ыстық суға батырылатын шай пакетімен салыстырылады: түсті және дәмдік заттар пакеттен энергияны тұтынбай шыныаяққа көшіріледі. Артықшылық берілген мөлшерге байланысты пассивті тәсілмен сіңірудің белсенді жолына қарағанда әлдеқайда көп (заттардың) сіңірілуімен негізделеді.
Сіңудің белсенді жолы бұзылған кезде, мысалы, белгілі бір аурулар себебінен, онда жоғары дозасы бар препараттарды, мысалы, B12 Анкерман® қабылдау көмектеседі, өйткені жоғары дозада дәруменнің көп мөлшері ағзаға пассивті жолмен түседі.
Aktiv
Passiv
Анимация: B12 дәруменін белсенді және пассивті қабылдау
Бұл анимация B12 дәруменін белсенді және пассивті тұтыну қалай жүретінін көрсетеді. Ескертпе: бұл жағдайда жеңілдетілген көрсетілім туралы айтылып отыр. B12 дәрумені пассивті сіңірілген жағдайда (диффузия арқылы), белсенді сіңіру параллель жүретін болады (тасымалдаушылар арқылы).
МЫНАЛАРДЫ БІЛУ ПАЙДАЛЫ: B12 ДӘРУМЕНІ ТАҒАМҒА ҚАЛАЙ ТҮСЕДІ?
Өсімдіктерде және күйіспелі жануарлардың асқазанында болатын бактериялар B12 дәруменін бөледі. Содан кейін B12 жануарлардың ішек қабырғасы арқылы ағзаға түседі және байытылады немесе бауыр мен бұлшықеттерде, сайып келгенде, ет пен сүтте жинақталады. B12 дәруменін табысты синтездеудің қажетті шарты, мысалы, жануарлар өз жемінен кобальттың жеткілікті мөлшерін сіңіру болып табылады, себебі бұл микроэлемент бактериялар үшін дәруменнің маңызды компоненті болып табылады. Мысалы, егер сиырлар кобальт мөлшері төмен жайылымға жайылса, онда олар осы микроэлементті жемге қоспа ретінде алады 3.
НЕГЕ КОБАЛАМИН (B12 ДӘРУМЕНІ) СОНША МАҢЫЗДЫ
Егер B12 дәрумені тамақпен бірге түссе, онда ағза бауырда оның кейбір бөлігін сақтай алады. Мұндай сақтау жүйесі бауырдың "кейінге қалдырылған" B12 дәрумені есебінен бірнеше айлық қажеттілікті өз бетінше жаба алуына байланысты соншалықты жақсы жұмыс істейді. Сондықтан тапшылық симптомдары айлар немесе тіпті жылдар арқылы ғана байқалуы мүмкін.
В12 дәруменінің тапшылығының жиі кездесетін симптомдары:
- Күштің жоғалуы
- Бозару
- Зерделік концентрациясымен проблемалар
- Сананың шатасуы
- Бас айналу
- Бұлшық ет әлсіздігі
Тапшылықтың ең көп таралған себептері мыналар:
- вегетариандық немесе вегандық диета
- бұзылған тұтыну, мысалы, ас қорыту жолдарының аурулары себебінен
- Диабетті емдеу немесе асқазанның қышқылдығын реттеу үшін қолданылатын дәрілерді қабылдау
- жоғары қажеттілік, мысалы, жүктілік кезінде және емшекпен емізу кезінде
B12 дәруменінің тапшылығынан туындаған симптомдарды жеңілдету үшін B12 дәруменін қосымша тұтынуды бастау керек. В12 дәруменінің үлкен мөлшерін қабылдаған кезде пассивті сіңу ағзадағы белсенді сіңуден асып кетуі мүмкін және Касл ішкі факторының болмауынан туындаған тапшылық терапиясына шешуші үлес қосуы мүмкін.